آموزش ساخت کتاب های الکترونیکی - كتاب‌هاي صفر و يكي‌

 البته شايد آنچه اهميت اين موضوع را براي ما پر رنگ مي سازد، مساله رشد كتاب‌هاي الكترونيكي به زبان فارسي در فضاي وب باشد. با تاكيد متوليان حوزه فناوري اطلاعات كشور برافزايش محتواي الكترونيكي فارسي در وب و افزايش علاقه مخاطبان و كاربران اينترنت براي دسترسي به ايبوك‌ها، طي سال‌هاي اخير، روند پر سرعتي در تولد كتابخانه‌هاي ديجيتالي و وب سايت‌هاي ارائه اين كتاب‌ها به شكل رايگان يا قابل خريداري، آغاز شده است.

براي كتاب الكترونيكي تعاريف زيادي وجود دارد. تعريف عاميانه اي كه براي آن ارائه مي‌شود ايبوك ريدر(eBook Reader ) را وسيله‌اي دستي مي‌داند كه قابليت خواندن كتاب‌هاي مختلف را دارد و كتابي كه توسط اين وسيله خوانده مي‌شود، همان كتاب الكترونيكي است.

كتاب الكترونيكي همان متن‌هاي الكترونيكي‌ (e-text) است كه شامل فايل‌هاي ساخته شده توسط واژه پردازهاي مختلف، خبرنامه‌هاي الكترونيكي و فايل‌هاي كامپيوتري است كه پس از اجرا در كامپيوتر مانند كتاب قابل خواندن هستند. برخي نيز مي گويند: كتاب الكترونيكي يك فايل HTML اجرايي (executable) است. يك فايل كه از تبديل چندين فايل HTML شامل گرافيك، تصاوير، متن و حتي صدا (موسيقي) توسط يك نرم‌افزار خاص ايجاد مي‌شود كتاب الكترونيكي ناميده مي‌شود. يك كتاب الكترونيكي ممكن است بيش از  100 صفحه داشته باشد و يا يك كتاب كوچك چند صفحه‌اي باشد. همه تعاريف بالا درست است.

به طور خلاصه مي توان گفت eBook يك كتاب است كه به صورت غير سنتي (چاپي) منتشر شده است. انتشارات الكترونيكي هم وجود دارد. انتشارات الكترونيكي يا ePublishing  منتشر كردن يك اثر به صورت الكترونيكي است كه مي تواند شامل خبرنامه الكترونيكي، صفحات وب، گرافيك، موسيقي، نرم‌افزار و به خصوص كتاب الكترونيكي باشد. اين تعاريف و اصطلاحات فني هستند. اما به راستي يك كتاب الكترونيكي چيست؟

كتاب الكترونيكي روياي نويسندگان است. نشركتاب الكترونيكي برطرف كننده موانع و اشكالات انتشارات سنتي است. ديگر نويسندگان نگران رد شدن مطالب خود از طرف ناشران نخواهند بود. نويسندگان نياز به صرف هزينه‌هاي سنگين چاپ كتاب نخواهد داشت.

نشر الكترونيكي آغاز راه نويسندگان جوان و تازه كار است. از ديگرسو كتاب الكترونيكي روياي مديران سايت‌هاي اينترنتي است؛ زيرا راه مناسبي براي كسب ترافيك زياد در سايت‌هاي اينترنتي استفاده از eBook است كه اين آرزوي هر مدير سايتي است.

تهيه يك كتاب الكترونيكي نياز به برنامه نويسي با زبان‌هاي برنامه نويسي تخصصي و دشوار ندارد. به سادگي تهيه و منتشرمي‌شود. يك محصول اطلاعاتي بسيار جذاب در اينترنت كه طرفداران زيادي هم دارد. كتاب الكترونيكي يك اتحاد ميان نويسندگي و بازاريابي اينترنتي نيز هست.

 eBook يا كتاب الكترونيكي، هر چند پديده اي چندان نوظهور نيست اما مي رود تا نظام آموزش و اطلاع رساني را با دگرگوني‌هايي اساسي مواجه سازد. 

كتاب‌هاي الكترونيكي يا  eBooks صرفاً نسخه‌هاي الكترونيكي مطالب مكتوب نيستند، بلكه مي توانند علاوه برمتن‌‌، صوت وتصاويرو  رانيز شامل شوند. به علاوه مي توانند درقالب فايل‌هايي كه مي تواند توسط يك رايانه اجرا شود مانند قالب‌هاي‌  Word Text ،HTML ،PDF وفايل‌هاي اجرايي EXE درآيند.

سادگي اجرا، سادگي جست وجو در متن، داشتن قالب زيباتر، منسجم بودن مطالب، امكان عرضه يا فروش ساده تر و سريع تر، داشتن قابليت افزودن امكانات مالتي مديا و ازجمله ويژگي‌هايي هستند كه كتاب الكترونيكي رابه عنوان يك رسانه نو پا و رو به رشد از ساير رسانه‌هايي از اين دست ممتاز مي كند.

توسعه ايبوك در جهان

نهادهاي بسيار زيادي با درك اهميت اين رسانه، به حمايت و گسترش اين پديده اقدام كرده‌اند كه قصد آنها توسعه هرچه بيشتر نشر الكترونيكي و بهادادن به اين پديده است. براي مثال، نمايشگاه كتاب فرانكفورت‌7 جايزه ساليانه براي كتاب‌هاي الكترونيكي برگزيده اختصاص داده است كه شامل جايزه اي ويژه به مبلغ 100 هزار دلار است.

 اكنون سايت‌هاي فراواني مي توان يافت كه از نويسندگان ديجيتال استقبال مي كنند. انتشارات تجاري تايم وارنر مدتي پيش از وجود سايت www.ipublish.com  خبرداد كه مسوولان آن نويسندگاني را كه قصد دارند كتاب شان در قالب الكترونيكي عرضه شود، جلب و حمايت مي‌كنند.

همچنين جنبشي تحت عنوان پروژه گوتنبرگ شكل گرفته كه هدف آن تبديل كتاب‌هاي عادي به كتاب‌هاي الكترونيكي است. هزاران كتاب كه تا كنون در كتابخانه‌ها و يا كلكسيون‌هاي خصوصي موجود بودند اكنون درقالب ديجيتال در دسترس همگان قرار مي گيرند.

گفته مي‌شود تا سال2005 يك ششم كتابهاي خريده شده در آمريكا كتاب‌هاي الكترونيكي بوده اند كه اين به معناي تجارتي با ارزش 7/8 ميليارد دلار است.

مزايا و ويژگي‌هاي كتاب‌هاي الكترونيكي‌

1‌-Portability : سهولت انتقال در عين يكپارچگي مطالب

اطلاعات پردازش شده مي تواند به سرعت جابه جا شود. باتوسعه ميكروچيپ‌ها، فناوري فيبر نوري و اينترنت، اطلاعات ديجيتال مي تواند به سهولت هرچه تمام تر و به صورت بلادرنگ منتقل شود. كتاب‌هاي الكترونيكي مي توانند به صورت download و يا به شكل ضميمه به ايميل ( attachment )،‌ عرضه شوند و نيز قابل ذخيره در كامپيوتر يا كارت‌هاي حافظه هستند.

2- Versatility: انسجام مطالب و تنوع كاربرد

در حال حاضر مردم دسترسي بيشتري به اطلاعات دارند و مي توانند بر اساس آن تصميمات بهتري بگيرند. در مقايسه باقالب‌هاي رايج متني، كتاب‌هاي الكترونيكي درعين دسته بندي مطالب به صورت فهرست يا موضوعي، به صورت وحدت يافته تبادل آن‌ها با يكديگر را همراه با سهولت جستجو فراهم مي كنند.

3- Interactivity: تبادل بينابين مطالب با يكديگر

ترغيب شدن بيشتر براي ادامه خواندن، سهولت نگهداري و ياد سپاري مطالب و توانايي بيشتر در كنترل مطالب از جمله موارد بسيار مهم براي خواننده است.

يك كتاب الكترونيكي با امكاناتي مثل فرامتن‌ ( Hyperlink ) امكان تبادل بينابين مطالب و نيز مرور همزمان آنها با يكديگر را فراهم مي كند. اين راحتي جست وجو به ويژه براي افرادي كه با مطالب تحقيقاتي سر و كار دارند بسيار حايز اهميت است.

4- Media Capability: پشتيباني از امكانات مالتي مديا

كتاب‌هاي الكترونيكي حتي امكان گوش دادن به مطالب كتاب را نيز فراهم كرده‌اند. نرم‌افزارهايي چون Microsoft Reader از امكانات بسيار خوبي از جمله خواندن متون برخوردار هستند. اين موضوع براي افراد ناتوان يا كم توان چون نابينايان و يا كساني كه مشكل خواندن مطالب را دارند نويد بخش عصري تازه در آموزش و اطلاع رساني است. همچنين اين كتاب‌ها امكانات خوبي براي براي بزرگ كردن مطالب دارند.

5- Useability: سهولت كار و اجرا

اكثريت قريب به اتفاق مردم براي نوشتن و يا خواندن مطالب از طريق رايانه از نرم‌افزارهايي چون Word استفاده مي كنند. يكي از مشكلات نرم‌افزار Word اين است كه مطلبي كه در يك نسخه آن مثل Word و يا در يك ويندوز فارسي ساز نوشته مي‌شود به سادگي در نسخه ديگر اين نرم‌افزار قابل اجرا نيست.

 به طوري كه اگر شما آن را به رايانه ديگر كه داراي نسخه ديگري است ببريد مخصوصاً اگر آن مطلب به زباني غير انگليسي نوشته شده باشد، ممكن است به همان دقت اجرا نشود. اما كتاب‌هاي الكترونيكي كه درفرمت EXE هستند اين مشكل را نيز حل كرده اند. يعني شما كتاب الكترونيكي خود را صرف نظر از نوع سيستم عامل و يا وجود نرم‌افزاري براي خواندن آن نه تنها ساده‌تر از ورق زدن يك روزنامه خواهيدخواند، بلكه از امكانات بسيارجالب ديگر آن نيز بهره‌مند خواهيد شد و حتي مي توانيد از درون كتاب براي نويسنده آن ايميل بفرستيد.

 از جمله مشكلات ديگر اين است كه خواندن مطالب طولاني از طريق اين گونه نرم‌افزارها به دليل عدم تعبيه يا اجراي ساده Hyperlink‌ها و نيز نبود تبادل بين مطالب به صورت بلادرنگ براي خواننده بسيار خسته كننده خواهد بود. اما در يك كتاب الكترونيكي مطالب بسيارطولاني مثلاً نسخه كامل كتاب مقدس را مي‌توان به صورت كليك روي فهرست‌ها و دسته‌بندي‌ها به ساده‌ترين شكل مروركرد.

معايب كتاب‌هاي الكترونيكي‌

براي خواندن كتاب الكترونيكي تنها تمايل به اين كار لازم نيست. مانند روش‌هاي سنتي كه تنها كتابي را از قفسه كتاب‌ها بر مي‌داشتيد و غوطه خوردن در واژه‌ها آغاز مي شد. براي مطالعه كتاب ايبوك حتما به حداقل يك دستگاه الكترونيكي نياز داريد. در واقع اين كتاب به ضمايم نرم و سخت افزاري ويژه اي نيازمند و وابسته است. طبيعي است كه تمامي تجهيزات الكترونيكي به نيروي برق براي كاركرد خود نيازمندند پس اگر برق برود احتمالا بايد كتاب خواندن را فراموش كنيد.

بسياري از فرمت‌هاي كنوني مورد استفاده در حال حاضر با دستگاه‌هايي كه در آينده خواهند آمد سازگاري نخواهند داشت.

دستگا ه‌هاي كتابخوان بيش از كتاب‌هاي چاپي و سنتي در معرض خطر ربوده شدن قرار دارند. بوك ريدرها بسيار بيش تر از كتاب چاپي شكننده هستند و با ضربه دچار خرابي يا آسيب ديدگي مي‌شوند.

اگر دستگاهتان ربوده شود يا به شكلي غير قابل بازگشت آسيب ببيند بايد خاطره تمامي كتاب‌هايي كه در آن ذخيره كرده بوديد را از ياد ببريد! به طور قطع كيفيت نمايش متن بك ريدرها از كتاب واقعي و چاپي پايين تر است. در ضمن خيره ماندن به صفحه نمايش و نور صفحه چشم را بيش از كتاب چاپي خسته مي كند. اگر بوك ريدر يا لپ تاپ براي مطالعه ايبوك نداشته باشيد كه بايد خود را براي سختي‌هاي بيشتري آماده كنيد. كتاب‌هاي الكترونيكي قابل هك شدن هستند و ممكن است بدون اجازه ناشر يا نويسنده مورد بهره برداري و سوء استفاده قرار گيرند.

 چگونگي ساخت كتاب‌هاي الكترونيكي

براي ساخت و عرضه يك كتاب الكترونيكي در مرحله اول به مطالب مكتوب نياز خواهيم داشت. پس از آن، نرم‌افزاري براي تبديل اين مطالب به قالب الكترونيكي لازم است. در گام بعدي به سايتي نياز داريد كه وظيفه بازاريابي محصول شما را به عهده بگيرد. البته در اين بين بايد به بعضي فنون بازاريابي آشنايي داشت.

ناگفته نبايد كه بايد براي دريافت وجوه نقدي به صورت online  نيز تدبيري بينديشيد. البته اين در صورتي است كه نخواهيد كتاب خود را به شكل رايگان ارائه كنيد.

البته بايد روشي براي ارسال كتاب الكترونيكي به متقاضي هم داشته باشيد. يكي از روش‌هاي رايج براي ساخت كتاب الكترونيكي، عرضه مطالب درقالب PDF است. براي كار با اين قالب و يا تبديل فايل‌هاي Word به PDF بايد مجموعه نرم‌افزاري Adobe Acrobat از جمله Reader ، Writer وDistiller و ياساير نرم‌افزارهاي كار با فايل‌هاي PDF را دراختِيار داشته باشيد.اما معمولا مخاطبان كتاب‌هاي الكترونيكي قالب EXE يا خود اجرا را براي خواندن بيشتر ترجيح مي دهند. براي اين گونه فايل‌ها نيز نرم‌افزار وجود دارد. به طور كلي نرم‌افزار‌هاي كتاب سازي (ebook compiler) به دودسته تقسيم مي‌شوند:

1)‌ نرم‌افزار‌هايي كه فايل‌هاي html و متني را به فرمتي غير ازEXE تبديل مي كنند.

2)‌ نرم‌افزار‌هايي كه فايل‌هاي html را به EXE تبديل مي كنند.

شما براي ساختن اين نوع فايل‌ها و خواننده براي اجراي آن به نرم‌افزار Acrobat Reader نياز داريد. فايل‌هاي PDF معمولا سازگاري بيشتري با چاپگر دارند اما از نظر مرور مطالب براي خواننده شناوري لازم را ندارند. اما ويژگي بسيار برجسته آنها سازگاري با انواع مختلف ويندوز و كامپيوتر است. همچنين كامپايلرهايي وجود دارند كه به يك پردازشگر نوشتار دروني مجهز هستند كه مي توان متن را به صورت مستقيم در خود كامپايلر نوشت. از جمله اين نرم‌افزار‌ها به neobook professional و win ebook مي توان اشاره كرد.

 يك روش ساده تر براي ساخت كتاب الكترونيكي 

 در اينجا ساده ترين روش تهيه و ساخت يك كتاب الكترونيكي‌  ( PDF) بدون هيچ برنامه اضافي در سيستم را بررسي مي كنيم به اين اميد كه اين روش ساده قدمي براي به وجود آمدن كتاب‌هاي الكترونيكي بيشتر، بهتر و مفيدتري باشد.

اولين قدم، به وجود آوردن فايلي از متن كتاب در برنامه‌هاي ويرايش متن نظير Word Pad يا Microsoft Word است. توجه شود Word Pad و Word برنامه‌هايي هستند كه در تمام سيستم‌ها موجود است .

قدم دوم، تبديل فايل متن با فرمت doc يا هر فرمت ديگري به فرمت PDF كه فرمت معمول كتاب‌هاي الكترونيكي است، براي اين كار از نرم‌افزارهاي شركت Adobe مبتكر برنامه Acrobat و كتاب‌هاي الكترونيكي استفاده مي كنيم.
با كليك بر روي گزينه Convert a file پنجره جديدي باز مي‌شود، از گزينه Browse فايل مورد نظر براي تبديل را انتخاب كرده و بعد از انتخاب Optimization Setting گزينه  eBook را انتخاب مي كنيم.

 پس از آن با كليك روي گزينه Delivery Method گزينه‌  Wait for PDF conversion browser  را انتخاب مي كنيم ، سپس دكمه Create PDF. بعد از چند ثانيه PDF شما حاضر است ، براي مشاهده View PDF را انتخاب كنيد.